Van Boeken Bezeten 104

Over Japan, klein intermezzo voor reizigers en lezers

Lezen en reizen vormen een bijzondere combinatie. Lezen over een reis die je maakt, verdubbelt het reisgenot en reizen in een land waarover je leest zorgt voor extra leesplezier. Pak je het handig aan dan kun je vier maal zoveel genoegen beleven aan de investering in je reizen en in je boeken.

Over Japan gaat het hier, het land dat ik in september bezocht en waarover ik in de voorbereiding ervoor en na terugkeer graag en veel lees. In dit stukje wil ik een lans breken voor een reisboek van een auteur die je niet direct met reizen naar Japan zult verbinden: Louis Couperus. De meesten zullen bij de naam Couperus denken aan de Haagse romans over rusteloze vrouwen die zich eindeloos vervelen - Eline Vere - of aan de Indische romans zoals De stille kracht of het prachtige Van oude mensen, de dingen die voorbij gaan. Of je denkt aan de historische romans van Couperus: Iskander, bijvoorbeeld of De berg van licht. Toch was Couperus eerst en vooral een reisschrijver, hij reisde veel, meestal naar warme Zuid-Europese streken en schreef ‘om den brode’ zijn indrukken in bijdragen voor kranten die in Den Haag werden gelezen als de Haagse Post en Het Vaderland. In 1922 reist hij naar Azië, bezoekt Macao en enkele steden aan de Zuid-Oostkust van China. De Japans-Chinese oorlog die inmiddels is uitgebroken, dwingt het schip en de passagiers om China te verlaten. Men steekt de Japanse zee over en komt aan in Nagasaki. Van Nagasaki trekt Couperus met zijn echtgenote over land naar Tokio, ze zullen alles bij elkaar bijna een jaar in Japan verblijven. Onze reis door Japan ging van Tokio naar Nagasaki en omgeving, wij trokken dus in de omgekeerde richting.

Couperus is een nauwkeurig waarnemer, en ook hij heeft zich terdege voorbereid. We lezen over zijn informatiebronnen, waaraan hij niet alleen gegevens ontleent, maar in zijn brieven ook kritisch zijn buitenlandse bronnen bespreekt. Vaak laat hij zich bij zijn reizen vergezellen door een lokale gids, in Kyoto, de oude hoofdstad, zelfs tot in een plaatselijk bordeel waar hij zich tot in detail laat voorlichten over de leef- en werkomstandigheden van de vrouwen. In Tokyo gaat Couperus naar de bekende Kanontempel (door hem eigenzinnig Kwanontempel genoemd) en trekt het briefje waarop zijn toekomstvoorspelling wordt gegeven. De godin van het geluk is hem slecht gezind: een matige toekomst wordt hem voorspeld, hij zal ziek worden en - zegt de voorspelling - later genezen. Binnen drie dagen is hij ziek, het is influenza schrijft hij in zijn reisbrief, spoedig zal ik weer beter zijn. Dat wordt hij inderdaad, maar drie weken later is het echt raak: hoge koorts en heftige buikkrampen, mogelijk tyfus. Het is alsof een vos aan mijn ingewanden knaagt, kunnen we lezen in de reisverslagen die hij op zijn ziekbed schrijft. Wekenlang verblijft hij in het ziekenhuis, zijn reis wordt keer op keer verlengd, en alles gaat op kosten van Het Vaderland.

De reisbrieven van Couperus worden verzameld in een boek dat hij Nippon noemt en in 1923 verschijnt, voorzien van een prachtige omslag. Begin van dat jaar 1923 keert Couperus terug naar Nederland, en - voorspelling of niet - hij overlijdt binnen drie maanden in De Steeg in Gelderland, de plaats waar zijn lezers ter gelegenheid van zijn zestigste verjaardag hem een kleine villa hebben aangeboden. Nippon is naast de bundel Japanse korte verhalen Het snoer der ontferming  Couperus’ zwanenzang.
Voor niet-Couperuslezers tenslotte een opmerking over zijn schrijfstijl. Die is gemaniëreerd, omslachtig, vol van eigen gevormde woorden en gekunstelde zinsvolgordes. Ben je daar eenmaal aan gewend dan lees je in Nippon het boek van een bevlogen reiziger die zijn ervaringen doorspekt met boeiende achtergronden en verrassende, steeds toepasselijke verhalen. Het boek Nippon is sinds het Couperusjaar 2013 weer regulier in de boekhandel verkrijgbaar (Uitgeverij Astoria, €  18,45). Daarnaast is Nippon gemakkelijk en gratis verkrijgbaar als e-book. Ga naar dbnl.org, zoek Nippon download ebook en jouw exemplaar van dit mooie reisboek kun je downloaden.