Van boeken bezeten 20

De monstergolf

Vijftien tot twintig meter hoog zijn ze, ze komen volkomen onverwacht opzetten in een ogenschijnlijk rustige oceaan, geen enkel zeeschip is tegen hun verwoestende kracht bestand - dekluiken breken als eierschalen - en zeelui spreken vol ontzag van de monstergolf. Twee keer deze week trof ik een monstergolf aan in de literatuur en dat is voor een lezer een opmerkelijke gebeurtenis. Nog opmerkelijker was dat het ging om dezelfde reuzengolf in twee verschillende verhaalzeeën. Ik wil de diepte in, dacht ik en dook. Maar laat ik concreet worden.

De verhalenbundel Weisse Trauer van de in Korea geboren, in Kazakstan opgegroeide en in Moskou wonende auteur Anatoli Kim bevat een verhaal met de titel Tsunami. Een exotisch klinkende, niet direct thuis te brengen titel in een, op mijn boekenplank zeldzaam boekje. Maar klaarwakker werd mijn aandacht door een titel in de bundel De verhalen van Frans Kellendonk. Frans Kellendonk, een van de grootste Nederlandse talenten in de tweede helft van de afgelopen eeuw, stierf voortijdig op 39-jarige leeftijd aan aids. Dat bewuste verhaal heet ook: Tsunami. Wat betekent Tsunami, waarom hebben beide verhalen deze titel en is er overeenkomst of verwantschap in de inhoud of thematiek?

Bij Kellendonk speelt het korte verhaal Tsunami zich af in de Verenigde Staten, in San Francisco. Twee mensen, een vrouw en een man, zijn naar deze stad gekomen om elkaar te ontmoeten, het verhaal begint met hun ontmoeting die bij toeval toch plaatsvindt nadat zij elkaar waren misgelopen bij hun afspraak. Eigenlijk vertelt het verhaal  de dwaaltocht van de vrouw door de grote stad vanaf het moment van het mislopen op het vliegveld tot de volstrekt toevallige hereniging bij een busstation. De hereniging is dramatisch, na hun scheiding zijn ze op twee, ver uit elkaar liggende plaatsen in Amerika gaan wonen en op zijn aandringen zullen ze elkaar na anderhalf jaar weerzien. Haar weinig vrolijke omzwervingen in de haar vijandige grote stad en de oppervlakkige ontmoetingen met anonieme inwoners brengen haar alleen maar verder van haar doel en het laatste wat ze wil, is voortijdig terugkeren naar de plaats waar ze aan een nieuw bestaan is begonnen en die haar niets dan langzame veroudering, vereenzaming en uitzichtloosheid belooft. Zodra de twee mensen elkaar toch ontmoeten, komt zonder aanleiding in haar hoofd de angst op voor de aardbeving in San Fransisco, de aardbeving die al zolang is voorspeld en daar op de Andreasbreuk zal plaatsvinden. 

Tsunami is het Japanse woord voor de verschrikkelijke vloedgolf die ontstaat wanneer als gevolg van  onderzeese bevingen grote hoeveelheden zeebodem van hun plaats komen, en Tsunami is het hoofdthema in het gelijknamige verhaal van de Russisch-Kazakstaans-Koreaanse auteur Anatoli Kim. Ik las zijn verhaal uit het Russisch in het Duits vertaald en moest daarbij denken aan Franz Kafka en aan Varlam Sjalamov. Dat laatste is niet zo vreemd als we bedenken dat Kims familie hoorde tot de Koreaanse minderheid die ooit in het uiterste Oosten van Siberië woonde terwijl Varlam Sjalamov een gewone Rus is die in diezelfde oosthoek van Siberië zijn leven in een gevangenkamp doorbracht. In het verhaal van Kim heeft de verteller een kamergenoot die ooit overvallen werd door een Tsunami. Die plotselinge vloedgolf raasde naar de kust en bedreigde het huis van de kamergenoot en diens echtgenote. Hij wist te vluchten maar liet zijn vrouw achter, zij overleefde het natuurgeweld niet. Het thema van het plotselinge, redeloze natuurgeweld is door de auteur gekozen om indirect een aanduiding te geven van de voor gewone mensen onvoorstelbare golf van wereldgebeurtenissen die hun bestaan overspoelt en dat vernietigt. In het geval van de Koreaanse minderheid in het verre Siberië was de Tsunami het besluit van Stalin om deze minderheid die hij niet vertrouwde in geval van een Japanse inval naar het veel verder in het binnenland gelegen Kazakstan gedwongen over te planten.

Eén woord, twee verhalen, vier hoofdpersonen en als lezer ben ik op drie continenten geweest. Ik heb de vloedgolf menselijke emoties ondergaan in werelden die ik als onbekende, kalme zeeën waande. Wat verbergt lezen toch een onvermoede, sterke kracht.

Noud Bles