Van Boeken Bezeten 87

Wat doen we met de Turken?

In de aanloop voor de Europese verkiezingen wordt deze vraag nogal eens gesteld. Horen ‘ze’ nu wel of niet bij ons? Het antwoord zou onze stem voor de komende verkiezingen bepalen. Wat weten we van die ‘ze’, en om nog wat dichterbij te blijven: wat kunnen we van en over Turken lezen? Door middel van enkele schrijvers en hun boeken maken we kennis: Orhan Pamuk, Halid Ziya Usakligil, Halil Gür en Esma Ocak.

De moderne Turkse literatuur begint als het Ottomaanse rijk, dat in de negentiende eeuw ‘de zieke man van Europa’ genoemd, verdwijnt. In de Ottomaanse literatuur domineerde de poëzie die vaak mondeling in de vorm van liederen en gedichten werd doorgegeven. In de persoon van Halid Ziya Usakligil (1865 - 1945) werd de overgang van Ottomaanse naar de nieuwe Turkse literatuur vertegenwoordigd. Door toedoen van zijn vader maakte hij in zijn jeugd kennis met de traditionele Ottomaanse en islamitische én met de westerse cultuur. In zijn lange leven schreef hij 150 korte verhalen, zes romans, toneelstukken, memoires en literaire artikelen. In zijn in 1900 gepubliceerde roman Verboden liefde beschrijft hij de vervlechtingen van verschillende liefdesgeschiedenissen in een uitgebreide, welgestelde familie in Istanboel. Per liefdesgeschiedenis verschillen de motieven van de betrokken partners. De jonge vrouw Bihter trouwt de rijke weduwnaar, de heer Adnan, uit berekening. Zij op haar beurt raakt verstrikt in het liefdesnet van neef Behlul, die uit lichtzinnigheid dingt naar de onbezoedelde hand van de vijftienjarige Nihal, dochter van de heer Adnand uit zijn eerste huwelijk. Deze gebeurtenissen worden beschreven in een eindeloos traag verlopend en breed uitgesponnen verhaal over de illusies van de liefde in verschillende levensfasen. Het resultaat is een meeslepende geschiedenis van verstikkende relaties in een veel te nauwe, naar binnen gekeerde familiekring. De roman doet denken aan Anna Karenina en aan Eline Vere van onze Louis Couperus. Gerechtvaardigde vergelijkingen, ook in Verboden Liefde zoeken de vrouwelijke hoofdpersonen vergeefs naar de liefde die bevrijdt van de beperkingen die hen worden opgelegd.

Over Orhan Pamuk schreef ik eerder in de nieuwsbrief van november 2006 over de toekenning van de Nobelprijs voor de literatuur en opnieuw in de nieuwsbrief van februari 2008 over zijn roman Het nieuwe leven. Kortheidshalve nu het signalement van zijn boek voor Istanboel-bezoekers: Istanbul, herinneringen en de stad. In dit rijk met zwart-witafbeeldingen geïllustreerde boek beschrijft Pamuk de geschiedenis van de stad en de herinneringen aan zijn jeugd.

Een van de eerste schrijvende immigranten uit Turkije is Halil Gür. In 1974 kwam hij in Nederland, tien jaar later publiceerde hij zijn eersteling, de bundel Gekke Mustafa en andere verhalen. In zijn nieuwste boek De mooiste heimweeverhalen uit het Oosten zijn de verhalen uit deze plus twee andere bundels verzameld. Een uitgelezen kans om de ervaringen mee te maken van een aanvankelijk illegale nieuwkomer in onze maatschappij.

Voor de verhalensmullers is er de kloeke bundel Moderne Turkse verhalen, 550 pagina’s over schrijvers die wij niet kennen en die ons meenemen naar alle uithoeken van het Turkse leven. Mijn favoriet is het korte verhaal Van het dorp naar de stad van de Turks-Koerdische schrijfster Esma Ocak.

Probeer deze kleine handvol suggesties. Voor wie dat nog niet genoeg is: vraag bij de boekhandel naar de titels van Elif Shafak, Nazim Hikmet en andere Turkse auteurs, uitgegeven bij De Geus. Turkije heeft meer gezichten dan u denkt.

Noud Bles

Halil Gür: De mooiste Heimweeverhalen uit het Oosten, verhalen, Uitgeverij De Geus, 2009, € 19,90
Halid Ziya Usakligil: Verboden liefde, roman, Uitgeverij Atheneum- Polak & Van Gennep, 2008, € 34,95
Orham Pamuk: Istanbul, herinneringen en de stad, roman, Uitgeverij De Arbeiderspers, 2005, € 15,00
Hanneke van der Heijden en Margreet Dorleijn: Moderne Turkse verhalen, Uitgeverij Atlas, 2005, € 39,90