Imre Kertész (spreek uit als Kertees) is de winnaar van de Nobelprijs voor de literatuur van dit jaar. Wie is hij en waarom krijgt hij de belangrijkste prijs die een auteur ten deel kan vallen?

Imre Kertész is een Hongaarse schrijver van Joodse komaf, die in eigen land weinig erkenning vond omdat in zijn boeken de jodenvervolging en de kwalijke rol van veel Hongaren in de Tweede Wereldoorlog een centrale plaats innemen. Enkele biografische gegevens:
geboren 9 november 1929 in Boedapest
1944 deportatie naar Auschwitz, in 1945 bevrijd in Buchenwald
woont en werkt in Boedapest

Belangrijkste publicaties:
Onbepaald door het lot (autobiografische roman, 1975)
Kaddisj voor een niet-geboren kind
Het fiasco
Ik, de ander (uit 1997, in Nederland in 2001 uitgebracht)

Kertész lijkt door zijn persoonlijke ervaringen en de loop van de geschiedenis een pessimistische overlevingskunstenaar te zijn geworden. In zijn vraaggesprek met Tijn Sadée in de Volkskrant van 25 mei 2002 zegt hij: ‘Ik heb mijn leven grotendeels doorgebracht in verschillende vormen van dictatuur. De situaties waren altijd hopeloos en mijn verstand heeft me nooit verlaten. Maar als ik alleen mijn verstand had gehad, was verder leven zinloos geweest, en had ik nooit een letter geschreven. Die andere helft, de ziel, zegt: het is niet hopeloos. Doorwerken! Eigenlijk heeft voor mij de wereld zijn belangrijkste waarden verloren, maar voor mijzelf heb ik de waarden nooit opgegeven.’
De Nobelprijs krijgt Kertész toegekend op de dag nadat de Europese Commissie heeft bekendgemaakt dat tien kandidaat-lidstaten - waaronder Hongarije - in 2004 zullen worden toegelaten tot de Europese Unie. Hoe komt het dat hij ondanks deze veelbelovende ontwikkelingen een pessimistische kijk heeft op de toekomst? Over nationalisme en angst voor vreemdelingen zegt hij: ‘De op claustrofobie lijkende angst van West-Europa zal een nieuwe Adolf Hitler baren.’ Is dat niet sterk overdreven in het vrije, democratische, ontevreden maar steenrijke West-Europa? Kertész geeft zijn voorbeeld hoe de democratie onder druk staat: ‘…in een liberale democratie laten we vanzelfsprekend immigranten toe, vervolgens gaan we de immigranten haten, bij de volgende verkiezingsronde stemmen we extreem rechts en daarmee verkeert de democratie in een bedreigde situatie. Het is wat ik op dit moment overal in Europa zie gebeuren.’
Woorden uit de mond van iemand die de concentratiekampen Auschwitz en Buchenwald overleefde, de angst voorbij moet zijn, zou je denken. Nog een citaat: ‘Wat ik nu om mij heen zie, is het bewijs dat mijn angst, zoals ik die in Ik, de ander beschrijf, stevig is gefundeerd. We leven in een hel.’

Hoe waren de reacties op de toekenning van de Nobelprijs literatuur 2002 aan Imre Kertész? In intellectuele kringen in Hongarije tot “een welhaast hysterische vreugde” meldt Runa Hellinga uit Boedapest. Het links-liberale dagblad Magyar Hirlap smeerde het nieuws uit over drie volle krantenpagina’s. Boekwinkels, waar zijn werk meest op een achterafplank te vinden was, haalden hun weinige exemplaren prominent naar voren en bestelden onmiddellijk extra. Het Hongaarse ministerie van onderwijs heeft al aangekondigd dat iedere schoolbibliotheek een aantal exemplaren van het bekroonde boek Onbepaald door het lot zal krijgen. In Nederland wordt erg uiteenlopend gereageerd. “Een betrekkelijk onbekende schrijver…, alweer een politieke bekroning…., een erkenning van het ambacht als schrijver…, peilt de diepte van het menselijk vermogen om de geschiedenis onder ogen te zien.” Wij gaan echter niet zover als een Amerikaans dagblad: “Obscure Hongaarse schrijver wint de Nobelprijs.”
Laten we Kertész eerst zelf lezen en dan oordelen.

Noud Bles