Van Boeken Bezeten 73

Knielen op een bed Russische violen.

Wist Jan Siebelink dat bijna honderd jaar geleden in Rusland een voorloper rondliep van de hoofdpersoon van zijn veelgelezen en bejubelde roman in de persoon van de toen en daar niet minder befaamde en zeker niet minder geliefde auteur Lev Nicolajevitsj Tolstoj? Sinds de verschijning van Jay Parini’s Het laatste station in het najaar van 2007 kunnen de verschillen en overeenkomsten door iedere lezer worden nagegaan. Maar meer nog dan een snoepje voor de vele Siebelinkfans vestigt Het laatste station onze aandacht op het unieke karakter en het bijzondere leven van de grootmeester in de klassieke Russische literatuur dat in zijn bizarre levenseinde een zeldzaam literaire ontknoping vond.

Het boek vangt aan bij het begin van het jaar 1910. Tolstoj is 81 jaar oud, de boeken waarmee hij zich onsterfelijk heeft gemaakt, zijn al decennia geleden verschenen: Oorlog en Vrede in 1869 en Anna Karenina in 1877. De Kreuzersonate dateert uit 1889, maar deze novelle weerspiegelt al wat in Tolstojs laatste levensjaren allesbepalend zal zijn: de strijd tussen hoofd en hart, tussen man en vrouw, tussen de aristocratische wereld waar hij, graaf Tolstoj, uit voortkomt en de wereld van de principiële maatschappijverbeteraars annex nieuwe, zelfbenoemde religieuze secteleiders. Tolstojs echtgenote, de 16 jaar jongere Sofja Andrejevna, is de aanvoerder van de behoudende aristocratie die strijdt voor eigen- en familiebelang. Haar grote tegenstrever is Vladimir Grigorevitsj Tsjertkov, de leider van de Tolstojanen die zich zuiverder in de leer toont dan de grondlegger en naamgever zelf. Beiden werven om de exclusieve aandacht van de oude Tolstoj (die nog slechts op God is gericht) en beiden doen dat met alle middelen. Sofja met inzet van elk denkbare vrouwelijke list, wie niet voor haar is, is tegen haar. Tsjertkov is een geslepen intrigant, vals, vilein en wreed als hem dat uitkomt voor de goede zaak. Wie wel eens gehoord heeft over de vlucht van de 82-jarige Tolstoj, weg van Sofja die met haar wantrouwen en hysterische aanvallen zijn leven tot een onleefbare hel heeft gemaakt, over de ziekte van de oude schrijver in de trein en over zijn sterfbed in de logeerkamer van de stationschef in Astapovo, een vlek in Ruslands eindeloos lege binnenland, zo’n vijfhonderd kilometer onder Moskou, wie er wel eens iets over heeft gehoord en over die periode het fijne wil weten, treft in Jay Parini’s Het laatste station een betrouwbare en meeslepend geschreven kroniek. De roman stoelt op dagboeken van alle betrokkenen, inclusief de wereldvreemde, stokoude hoofdpersoon en geeft allen, elk op de beurt, in vele hoofdstukken het woord. Voor zover ik kan nagaan kloppen de opgevoerde feiten en lijken de personages getekend naar het leven van toen. Tolstoj die in 1881 de bekering onderging die hem van levensgenietende avonturier een Rusland en alle Russen verlossende heiland maakte, noem ik zonder twijfel een voorloper en wegbereider van de na hem komende garde revolutieprekende communisten. Slogans als ‘godsdienst is opium voor het volk’ en ‘bezit is diefstal’ komen uit Tolstojs geest, resp. pen. Hij die het liefst zijn hele rijkdom aan de straatarme boerenfamilies wilde schenken, maakt mee dat zowel zijn echtgenote als de Tolstojanenleider op leven en dood strijden om de rechten op zijn verzamelde uitgaven. Uit de verzamelde geschriften lezen we vandaag alleen nog zijn literaire werk, dat telkens in nieuwe vertalingen wordt uitgebracht.

Vorig jaar verscheen van de gelauwerde vertaler Arthur Langeveld een nieuwe editie van De dood van Ivan Iljitsj. Wie na Het laatste station de stem van de grote meester zonder bijgeluiden wil horen en het tot zich nemen van de grote romans nog even uitstelt (maar niet afstelt), maakt met De dood van Ivan Iljitsj een uitgelezen keus.

Noud Bles

Jay Parini: Het laatste station, Uitgeverij Meulenhoff € 18,90

Verkrijgbaar van Lev (Leo) Tolstoj:
Anna Karenina, Uitgeverij Veen € 15,-
Idem, Rainbow pocket 205 € 10,-
Oorlog en vrede (onverkort, dl 3 en 4 Verzamelde Werken) Uitgeverij Van Oorschot € 85,-
Idem (verkorte oerversie) Ambo € 46,50
De dood van Ivan Iljitsj, Uitgeverij Meulenhoff € 16,90
Idem, Uitgeverij Wereldbibliotheek € 25,50
De kozakken, Uitgeverij Wereldbibliotheek € 36,50
Kindertijd, Jeugdjaren, Jongelingschap, Rainbow pocket 839 € 8,-