Van Boeken Bezeten 79

Literatuur, is dat andere muziek?

Wat was er eerder: het woord of de muziek? Wanneer gingen ze samen, wanneer gingen ze hun eigen weg? In een novelle die ik een paar jaar geleden in opdracht schreef, gaat een bibliothecaris op zoek naar de oorsprong van het medische beroep en zij belandt in het oude Egypte, waar de functie van arts, priester en schrijver in één en dezelfde persoon zijn verenigd. Toen leerden in het Huis des Levens jongeren lezen en schrijven. Al lezende verwierf men kennis over de geheimen van de godsdienst en over de beoefening van de geneeskunde. Uit afbeeldingen in koningsgraven weten we dat er op uitgebreide schaal en met behulp van diverse instrumenten voor de Egyptische farao muziek werd gemaakt. Die muziek diende als verstrooiing en om de angst voor het onbekende weg te nemen (1). Later domineert in de grote monotheïstische godsdiensten het Woord. De heilige boeken verspreiden de waarheid. In psalmen en liturgische gezangen staat de tekst in dienst van de boodschap die wordt uitgedragen. Voor de schone letteren is niet meer dan een plaatsje in de schaduw weggelegd, bijvoorbeeld in de vorm van wereldlijke liederen die door rondreizende zangers aan de hoven van koningen en edelen werden gezongen. Zij zongen het Rolandslied, over Karel en Elegast en over het ros Beyaert. Je zou kunnen zeggen dat deze minstrelen mede de basis van de West-Europese literatuur hebben gelegd. Henric van Veldeke was zo iemand, hij doorkruiste de Nederlanden en Duitsland, zong en speelde zijn minneliederen, onder andere in Kleef op de bruiloft van Margarete van Kleef en Ludwig van Thïringen in 1174. Van Henric Veldeke’s verblijf op de Zwanenburcht horen we in onze dagen nog steeds echo’s door toedoen van de Heinrich Veldeke Kreis. Op 28 september las ik voor een grotendeels Duits publiek tijdens een door de Heinrich Veldeke Kreis georganiseerd symposium mijn verhaal Faust aan de Waal (2). Geen spoor van muziek in dit verhaal, hoe vaak het Faustthema ook opduikt in opera en solomuziek.

Muziek is wel het hoofdthema in het korte verhaal Liszt voor de lichte linkerhand dat ik in 2003 publiceerde (3). Het gaat over een ambitieuze pianist en de korte, maar heftige relatie die hij aangaat met het meisje dat aan de piano de bladzijden omslaat. Op 5 november a.s. beleeft dit verhaal een heel bijzondere uitvoering. Ik lees het verhaal en de jonge, begaafde pianist Sebastiaan Oosthout speelt de pianomuziek van Liszt op de momenten waarop er van die muziek sprake is in het verhaal. Ook de bladomslaander in het verhaal treedt op naast de pianist. Deze aanpak heet een semi-scenische uitvoering, voor het eerst gebeurt dat als onderdeel van de avond Radboud Reppen en Roeren over muziek en literatuur. (4)
Muzikale paginakeerders  komen we buiten de muziek herhaaldelijk tegen. In 1998 verscheen de vertaling van De bladomslaander, een roman van David Leavit over ontluikende homoseksualiteit. (5) In de film La tourneuse de pages (regie Dennis Dercourt, uitgebracht in 2006) verbindt de muziek twee vrouwen, hun teleurstelling en wraak met elkaar. In film en roman is degene die de pagina’s omslaat de onderliggende partij en is de boventoon weggelegd voor de pianist. In Liszt voor de lichte linkerhand lijkt dat ook het geval, let op: lijkt.

De Engelse vertaling van bladomslaander is pageturner en dan zijn we opnieuw weer bij de letteren beland. Geen groter aanbeveling is er voor een roman in deze jachtige dagen dan de aanduiding pageturner. Als lezer bereik je de literaire hemel op de maat van een elektronische drum. Geloof ze niet, de marketeers, lees langzaam als een trage wals en vergeet het idee van tijd.

Noud Bles

(1) Ancient Egypt, composed and performed on traditional Near Eastern instrumens by Ali Jihad Racy, Lyrchord Discs LYRCD 7347
(2) Noud Bles, Faust aan de Waal, in Het Anatomisch Museum en andere verhalen, Valkhof Pers, 2001, € 10,-
(3) Noud Bles: Liszt voor de lichte linkerhand, in De tweede ronde, zomer 2003
(4) Radboud Reppen en Roeren, cultureel huisprogramma van Huize Heyendael georganiseerd door de Personeelsvereniging Radboud. Op 5 november een avond over literatuur en muziek, informatie: http://www.ru.nl/pv/cultuur/
(5) David Leavit: De bladomslaander, Uitgeverij De Harmonie, € 15,90
(6) DVD La tourneuse de pages, via internet vanaf € 8,95.