Van Boeken Bezeten 98

Wie er lezen, wat, waar en waarom

Wie het zijn, de mensen die boeken kopen en ze lezen, Renate Dorrestein, de auteur van De leesclub, laat niet na om dat ons, lezers van haar laatste roman, in te peperen. Middelbare mutsen, schrijft ze, vrouwen bij wie de botten ontkalken, het schaamhaar grijs wordt, de tanden in de kaken rammelen en die lellen krijgen in hun hals of bovenarmen als kipfiletjes. Maar wel de dames die het fundament vormen onder de letteren. Zonder ons, zegt Leonie op bladzij 14, zou de hele boel in elkaar storten. Bibliotheken zouden bij gebrek aan bezoek door spinrag overwoekerd raken. Uitgevers en boekverkopers blijven met torenhoge stapels boeken zitten en worden er uiteindelijk onder vermorzeld. Deze schrikbeelden blijven fantasie dankzij Leonie en haar zes leeszusters, tezamen de leesclub uit de titel van dit opmerkelijke boek.

In het buitenland is het leeslandschap anders, met name in Iran, zo blijkt uit Lolita lezen in Teheran van Azar Nafisi. Want in Iran - en naar we aannemen in vergelijkbare staten - is het lezen naar eigen voorkeur en er in groepsverband over praten een regelrechte uiting van verzet. Azar Nafisi doceert Engelse letterkunde op de universiteit van Teheran, waar de regels over gedrag, uiterlijk en maatschappelijke deelname na de islamitische revolutie van Khomeini snel ten nadele van vrouwen en meisjes veranderen. Ze geeft haar baan op en begint een leeskring die - hoe toevallig - ook zeven vrouwen telt, jonge vrouwen, studentes die moeten liegen om verderfelijke buitenlandse literatuur in het huis van Nafisi te kunnen bespreken. In tegenstelling tot de leesclub van Dorrestein die zich beperkt tot het oeuvre van de fictieve auteur Gideon de Wit, lezen de dames onder leiding van Azar Nafisi vrijwel alleen hoofdwerken uit de Angelsaksische literatuur. Hun voorkeur vinden we terug in de titels van de vier delen: Lolita, Gatsby, James en Austen, al beginnen ze dichter bij huis: De verhalen uit Duizend-en-één-nacht, de romancyclus waarin ze drie soorten vrouwen ontdekken: vrouwen die verraden en vervolgens gedood worden (de ontrouwe koningin), vrouwen die gedood worden voordat ze de kans krijgen te verraden (de maagden voor één nacht) en Sjarazaad, zij doorbreekt de cirkel van geweld door middel van verbeelding en inzicht en zij overleeft. Dit model houdt Nafisi haar studentes voor: de verbeelding als brug tussen het persoonlijke en het politieke, tussen de onderdrukte vrouwelijke identiteit en de intolerante godsdienst.

Eindigt het ene boek met de wrange aftocht van de hoofdpersoon die Teheran verlaat om in de Verenigde Staten een nieuw bestaan op te bouwen, het andere boek besluit met de knoop in de mitella van de jonge, niet aan de handeling deelnemende vrouw, het lid van de rechterlijke macht. Wat het één te maken heeft met het ander valt slechts de lezer ten deel: de boeken vertellen je het naadje van de kous. In beide gevallen met onvervalst leesplezier. Bovendien helpen ze je aan een waaier van nieuwe titels waar je vervolgens je tanden in kunt zetten. Van boeken, zegt het bekende spreekwoord, krijg je nooit genoeg.

Voor wie haar weg in boekenland alleen met behulp van een boek wil zoeken, is er het baksteenzware 1001 boeken die je gelezen moet hebben. Nabokov, Scott Fitzgerald, James en Austen, de heldenauteurs in Teheran, ze staan er allemaal in. En wie altijd al lid van een leeskring wilde worden, maar dat pas durft na lezing van een van onderstaande titels: de Openbare bibliotheken in Lingewaard organiseren leeskringen in Bemmel, Gendt en Huissen. Na de zomer begint een nieuwe reeks.

Noud Bles

Peter Boxall (red.): 1001 boeken die je gelezen moet hebben, 2007, Uitgeverij Libero, prijs € 19,95
Renate Dorrestein: De leesclub, roman, 2010, Uitgeverij Contact, prijs € 15,00
Azar Nafisi: Lolita lezen in Teheran, roman, 2009, Uitgeverij Arena, prijs € 12,50