Van Boeken Bezeten 80

J.M.G. Le Clézio, de grote onbekende, bekende Nobelprijswinnaar

Op de tweede donderdag in oktober, ’s middags om 13.00 uur maakt het Nobelprijscomité bekend aan welke auteur de Nobelprijs voor de literatuur wordt toegekend. Dit jaar was dat 9 oktober en net als iedereen was ik verrast de naam van de Franse schrijver J.M.G. Le Clézio te horen. Hebben wij iets in huis van die man? Al snel vond ik het antwoord en sloeg zijn roman In volle zee open. Op het binnenblad trok een balpenaantekening mijn aandacht. Het was geen aantekening, het was de handtekening van de auteur plus de datum waarop deze was geplaatst: 9 maart 2004. Terwijl ik me realiseerde dat dit boek het eerste exemplaar is in onze - toch niet kinderachtige boekencollectie - die gesigneerd is door een Nobelprijswinnaar, trokken er langzaam een paar sluiers voor mijn geheugen weg.

Jean-Marie Gustave Le Clézio is een nu 68-jarige, toch bij ons geen onbekende Franse auteur. In Nice geboren op 13 april 1940, kende hij tot zijn achtste jaar zijn vader niet, die werkte als arts in Kameroen en Nigeria. De reis die hem naar zijn vader in Nigeria bracht, werd het begin van een zwerfzaam en schrijvend leven. Uitgeverij De Geus publiceerde maar liefst zes vertalingen uit zijn oeuvre, maar de eerste vertaling van een roman van Le Clézio verscheen bij De Bezige Bij in 1964: Het proces-verbaal. Dit boek was zijn debuut, de 23-jarige Le Clézio kreeg in Frankrijk de Prix Renaudot, maar De Bezige Bij hield het na die eersteling voor gezien. De draad werd opgepikt in 1997 toen de biografische roman Diego en Frieda bij De Geus verscheen. Ik vermoed op voorspraak van vertaalster Maria Noordman (die o.m. een prachtige vertaling maakte voor: Andrej Makine: Een Siberische lente). Mijn leeservaring met Le Clézio beperkt zich tot Het proces-verbaal en In volle zee.
Het proces-verbaal is de roman zoals we die in de vroege jaren zestig van de vorige eeuw mochten verwachten, Een tegendraadse, onaangepaste jonge man keert zich af van de maatschappij. Hij kraakt een leegstaande villa aan de Franse zuidkust, rookt, vrijt met Michèle, cultiveert zijn angsten voor het smeltende poolijs en de stijgende zeespiegel (toen al!) en eindigt in het isolement van een cel in het krankzinnigengesticht, zijn diepzinnige overwegingen afwisselend met dwaze redeneringen. In zijn brief aan de lezers noemt Le Clézio dit boek ‘niet helemaal geslaagd’, maar hij belooft later een werkelijk doeltreffende roman te voltooien, ‘iets dat zich richt tot ’s mensen sentimentaliteit’. Die belofte vervult hij niet met zijn in 2001 verschenen roman In volle zee. In deze, in tegenstelling tot zijn debuut, zeer leesbare roman is de hoofdpersoon een meisje, Nassima, genoemd naar haar Antilliaanse vader Nassim. Zijn naam betekent wind, de wind die hem had meegevoerd, weg van zijn dochter en weg van zijn vrouw. Het verhaal neemt ons mee als Nassima stiekem aan boord kruipt van een groot zeilschip dat in de haven is aangemeerd. Ze gaat op zoek naar haar vader, in volle zee vindt de kapitein haar. Hij, een verlopen, maar schatrijke filmproducent, en zijn zwijgende stuurman steken de oceaan over, ze belanden in de Caraïbische zee. In de gesloten wereld tussen beschadigde ouderen wordt Nassima snel volwassen, maar na een tropische koorts is ze gedwongen terug te keren naar Frankrijk, naar de beschaving, waar ze een veel eenzamer opvoeding geniet in een klassiek internaat. Nog éénmaal treft Nassima de oude, nu doodzieke kapitein en het vervallen schip. De kapitein sterft en het schip wordt de haven uitgesleept om in volle zee tot zinken te worden gebracht. Meeslepend geschreven en vol kosmopolitische belevenissen, je zou haast zeggen, zoals het leven van Le Clézio zelf.

Op 9 maart 2004 bracht J.M.G. Le Clézio een bezoek aan Nijmegen. In de koffiehoek van Dekker van de Vegt zat hij, een beschaafde, wat oudere man in lichtbruin colbertjasje. Anderen deden het woord, zijn boeken konden worden gekocht en gesigneerd, wat vrijwel niemand deed. Min of meer uit plaatsvervangend medelijden pakte ik een boek, ik koos voor In volle zee en liet als laatste uit het publiek de handtekening plaatsen. Bij de boekhandel en bij de uitgeverij is de herinnering aan zijn aanwezigheid in Nijmegen uitgewist. Dat geldt natuurlijk niet voor zijn werk, op de herdrukken kunnen we wachten.

Noud Bles

Van J.M.G. Le Clézio werden vertaald:

·Het proces-verbaal, roman (De Bezige Bij, 1964) *
·Lente en andere seizoenen, verhalen (Dedalus, 1980) *
·Diego en Frieda, biografische roman (De Geus, 1997) *
·Gouden vis, roman (De Geus, 1999) *
·Angoli Mala, roman (De Geus, 2001) *
·In volle zee, roman (De Geus, 2001) € 18,00
·Omwentelingen, roman (De Geus, 2004) € 24,90
·De afrikaan, autobiografische roman (De Geus, 2005) *

* alleen in het antiquariaat verkrijgbaar