Van Boeken Bezeten 94

Gustave Flauberts vakantiereis van 1849 - 1850

Om aan hun middelmatigheid te ontsnappen, besluiten de jonge franse schrijver Gustave Flaubert en zijn beste vriend Maxime du Camp deel te nemen aan de Nijl-expeditie die in het najaar van 1849 uit Marseille vertrekt. Du Camp heeft de opdracht gekregen de oudheden langs de Nijl te fotograferen. Voorzien van een omvangrijke, in kisten verpakte foto-uitrusting varen ze in zes dagen en twee stormachtige etmalen naar Alexandrië. In zijn reisdagboek schrijft Flaubert op donderdag 15 november 1849: ‘Wanneer ik voor het eerst de Egyptische grond onder mijn voeten voel, ervaar ik dat als een plechtig moment, hoewel ik toch iets als onrust voel.’ Hun reis door Egypte, Palestina, Libanon, Syrië, Griekenland en Italië zal 21 maanden duren. Als elke schrijver geeft Gustave zijn ogen goed, vaak heel goed de kost. ‘Want,’ zo schrijft hij in Voyage en Orient: ‘ik lijd aan de ziekte om onmiddellijk hele verhalen te construeren rond de figuren die ik op mijn weg ontmoet. Vanuit een onbedwingbare nieuwsgierigheid vraag ik me telkens af hoe het leven van wie voorbijkomt, eruitziet. En als het dan om een vrouw gaat (vooral om een van middelbare leeftijd), dan wordt de drang helemaal onweerstaanbaar. Hoe graag zou je haar niet meteen naakt willen zien, geef toe, naakt tot op haar ziel.’ Vrijgezelle heren als Gustave (27) en Maxime (26) ontzeggen zich de genoegens van de man niet. In Caïro biedt een zesjarig jongetje zijn moeder aan: ‘Als u me vijf para (1 para = ca. 0,5 eurocent) geeft, mag u mijn moeder neuken. Ik wens u het allerbeste toe, vooral een knaap van een pik.’ Egyptes hoofdstad levert Flaubert de naam van zijn latere heldin Bovary, hun hotelhouder heet: Bouvaret. Elk bordeel langs de Nijl wordt met een bezoek vereerd. Op 13 maart 1850 wordt in Isna (Esna) de befaamde courtisane Ruchiouk-Hanem voor de tweede maal bezocht. Flaubert in zijn dagboek: ‘Ruchiouk-Hanem is een groot, prachtig wijf, blanker dan de Arabische vrouwen, ze komt van Damascus; haar huid, vooral die van haar lichaam, is lichtjes koffiebruin. Wanneer je haar in profiel ziet zitten, zie je de bronzen vetkussentjes in haar zijde. Ze heeft heel grote zwarte ogen, zwarte wenkbrauwen, brede neusvleugels, stevige schouders, weelderige borsten, kortom een schoonheid!’ Ruchiouk danst voor de Franse bezoekers, die eerst de mannelijke muzikanten geblinddoekt hebben, de bijendans waarbij de laatste sluier valt. De reizigers brengen de nacht in het bordeel door. De volgende dag wacht hen hun fotowerk. De uitrusting wordt bij de tempel van Isna opgesteld, de chemicaliën gemengd en de opnamen volgens het calotypie-systeem geschoten en in de mobiele donkere kamer afgedrukt en gefixeerd. De opnamen van hun reis vormen een lijvig fotoboek, de verzamelde dagboeknotities van Flaubert zijn vertaald en uitgegeven als: Reis door de Oriënt.

De groot formaat zwart-wit foto’s, de bijbehorende teksten van Flaubert, enkele reissouvenirs plus een keuze uit de rijke oudhedencollectie vormen de tentoonstelling Het Egypte van Gustave Flaubert waarmee het Rijksmuseum voor Oudheden in Leiden de hedendaagse bezoeker een beeld verschaft over de reis van Flaubert en Du Camp. Wie de boeken leest en de expositie in Leiden bezoekt, wordt ondergedompeld in de oosterse wereld zoals de jonge Fransen die betraden. Je wordt meegesleept door hun passies voor het exotische, de verboden genoegens in de nadagen in de uithoeken van het Ottomaanse rijk. Je verbaast je over de slechte staat waarin de oudheden zich bevinden, de nonchalance waarmee men omgaat met de antieke voorwerpen (mummies worden ontzwachteld, handen afgehakt en meegenomen) en je kunt er alleen maar blij om zijn dat zoveel tempelcomplexen tot de nok door woestijnzand waren bedekt.

De tentoonstelling was in het altijd aantrekkelijke Rijksmuseum van Oudheden aan het Rapenburg in Leiden te zien in het voorjaar  2010. Informatie over openingstijden, rondleidingen, lezingen en colleges: www.rmo.nl.
 
Noud Bles

Gustave Flaubert: Reis door de Oriënt, reisbeschrijving, 2004, Uitgeverij Atlas, prijs € 19,90 (paperback).
Gustave Flaubert: Salammbo, historische roman over Carthago, 2004, Uitgeverij Atheneum-Polak & Van Gennep, prijs € 11,95 (paperback).
Gustave Flaubert: De verzoeking van de heilige Antonius, historische roman uit Egypte, 1985, Uitgeverij Atheneum-Polak & Van Gennep, alleen antiquarisch verkrijgbaar.
Gustave Flaubert: Madame Bovary, roman, 2007, Uitgeverij Veen Klassiek, prijs € 15,- (paperback). Ook verkrijgbaar gebonden, Uitgeverij Atheneum-Polak & Van Gennep, prijs € 32,50